Supreme Court deciding alimony amount : घटस्फोटानंतर पोटगी किती मिळेल ? सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले ८ महत्त्वाचे नियम

सर्वोच्च न्यायालयाने घटस्फोटानंतर पोटगीची रक्कम ठरवण्यासाठी आठ महत्त्वाचे घटक सांगितले आहेत आता हे मार्गदर्शक तत्त्वे प्रत्येक प्रकरणाच्या विशिष्ट परिस्थितींचा विचार करून न्याय सुनिश्चित करण्यासाठी तयार करण्यात आले आहेत नुकतेच बंगळुरूतील अभियंता अतुल सुभाष यांच्या आत्महत्येमुळे हा विषय चर्चेत आला होता.

एका अन्य घटस्फोट प्रकरणात न्यायमूर्ती विक्रम नाथ आणि प्रसन्ना बी. वराळे यांनी प्रवीण कुमार जैन तसेच अंजू जैन यांच्या प्रकरणात हे घटक नमूद केले.

पोटगीची रक्कम ठरवताना महत्त्वाचे घटक

क्र.	घटक	वर्णन
1	दोन्ही पक्षांचे सामाजिक आणि आर्थिक स्थान	विभक्त होण्यापूर्वी पती-पत्नीचे आर्थिक आणि सामाजिक स्थान, तसेच जीवनमान तपासले जाते.
2	पत्नी आणि मुलांच्या भविष्यातील मूलभूत गरजा	निवारा, अन्न, शिक्षण आणि आरोग्य यांसारख्या आवश्यक गरजांकडे प्राधान्य दिले जाते.
3	शैक्षणिक पात्रता आणि नोकरीची स्थिती	दोन्ही पक्षांचे शैक्षणिक पात्रता आणि रोजगाराच्या संधींचा विचार केला जातो.
4	मालमत्ता आणि उत्पन्नाचे स्त्रोत	उत्पन्नाचे स्रोत आणि मालमत्तेची मालकी आर्थिक स्थैर्य तपासण्यासाठी पाहिली जाते.
5	विवाह काळातील जीवनमान	विवाहाच्या काळातील पत्नीचा जीवनमान विचारात घेतला जातो.
6	पत्नीने नोकरीचा त्याग केला असेल का?	कुटुंबासाठी पत्नीने नोकरी सोडली असल्यास, ती पोटगी ठरवताना महत्त्वाची मानली जाते.
7	पत्नीला न्यायालयीन खर्च किती झाला?	जर पत्नी बेरोजगार असेल, तर तिला झालेल्या न्यायालयीन खर्चाचा विचार केला जातो.
8	नवऱ्याची आर्थिक स्थिती, उत्पन्न आणि जबाबदाऱ्या	नवऱ्याचे उत्पन्न, कर्तव्ये आणि इतर जबाबदाऱ्या तपासल्या जातात.

सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट केले की हे घटक मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत आणि प्रत्येक प्रकरण वेगळे असल्याने त्यांचा उपयोग वैयक्तिक परिस्थितीनुसार केला जावा.

👇👇👇👇👇

पोटगी मार्गदर्शक तत्त्वांवरील वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

पोटगी मार्गदर्शक तत्त्वांवरील वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

पोटगी संबंधित महत्त्वाची भारतीय कायद्याची कलमे:

1. हिंदू विवाह अधिनियम, 1955 (Hindu Marriage Act, 1955)

• कलम 24: अंतरिम पोटगी (Interim Maintenance)
  • घटस्फोटाच्या प्रक्रियेदरम्यान पती किंवा पत्नीला अंतरिम पोटगी आणि कोर्टाच्या खर्चासाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
• कलम 25: कायमस्वरूपी पोटगी (Permanent Alimony)
  • घटस्फोटानंतर न्यायालय पती किंवा पत्नीला एकरकमी रक्कम किंवा मासिक पोटगी ठरवून देते.

---

2. हिंदू अल्पवयीन व अधिनियम, 1956 (Hindu Adoption and Maintenance Act, 1956)

• कलम 18: पत्नीचा देखभाल हक्क
  • पतीकडून पत्नीला पोटगी मिळण्याचा हक्क आहे, जर पतीने पत्नीचा त्याग केला असेल, तिचा छळ केला असेल, किंवा तो दुसऱ्या महिलेबरोबर राहत असेल.
• कलम 19: विधवा पत्नीचा देखभाल हक्क
  • पतीच्या मृत्यूनंतर तिच्या सासरच्या मंडळींकडून किंवा स्वतःच्या मुलांकडून पोटगी मागण्याचा हक्क आहे.

---

3. दंड प्रक्रिया संहिता, 1973 (Code of Criminal Procedure, 1973)

• कलम 125: पोटगीसाठी अर्ज
  • घटस्फोटित किंवा वेगळी राहणारी पत्नी, पालक, आणि मुलांना आर्थिक आधार नसल्यास पोटगीसाठी अर्ज करता येतो.
  • मासिक कमाल रक्कम न्यायालयाच्या निर्णयावर अवलंबून असते.

---

4. मुस्लिम वैयक्तिक कायदा (Muslim Personal Law)

• महर (Mahr):
  • मुस्लिम महिलांना घटस्फोटानंतर ‘महर’ (विवाहात दिलेले दान) मिळण्याचा हक्क आहे.
• इद्दत कालावधी:
  • घटस्फोटानंतर महिला तीन महिन्यांचा “इद्दत” कालावधी संपेपर्यंत पोटगी मागू शकते.

---

5. विशेष विवाह अधिनियम, 1954 (Special Marriage Act, 1954)

• कलम 36: अंतरिम पोटगी
  • घटस्फोटाचा अर्ज प्रलंबित असताना पत्नीला पोटगी दिली जाऊ शकते.
• कलम 37: कायमस्वरूपी पोटगी
  • घटस्फोटीनंतर पोटगीच्या स्वरूपात कायमस्वरूपी रक्कम दिली जाऊ शकते.

---

6. ख्रिश्चन विवाह अधिनियम, 1869 (Indian Divorce Act, 1869)

• कलम 36: अंतरिम पोटगी
  • पत्नीला घटस्फोट प्रक्रियेच्या काळात पोटगीसाठी अर्ज करता येतो.
• कलम 37: कायमस्वरूपी पोटगी
  • घटस्फोटीनंतर मासिक किंवा एकरकमी पोटगी देण्याचा निर्णय न्यायालय घेऊ शकते.

---

महत्त्वाचे मुद्दे

• प्रत्येक घटस्फोट प्रकरण हे वेगळे असते आणि न्यायालय वैयक्तिक परिस्थितीचा विचार करून पोटगीचा निर्णय घेते.
• योग्य कायद्याच्या कलमांचा आधार घेतल्यास संबंधित जोडीदाराला योग्य न्याय मिळण्याची शक्यता वाढते.

कायदा / अधिनियम	कलम	वर्णन
हिंदू विवाह अधिनियम, 1955	कलम 24	अंतरिम पोटगी – घटस्फोट प्रक्रियेदरम्यान तात्पुरती आर्थिक मदत.
	कलम 25	कायमस्वरूपी पोटगी – घटस्फोटानंतर एकरकमी किंवा मासिक पोटगी.
हिंदू दत्तक आणि देखभाल अधिनियम, 1956	कलम 18	पत्नीचा देखभाल हक्क – पतीकडून पत्नीला पोटगी मिळण्याचा हक्क.
	कलम 19	विधवा पत्नीचा हक्क – सासरच्या मंडळींकडून पोटगीचा अधिकार.
दंड प्रक्रिया संहिता, 1973	कलम 125	पोटगीसाठी अर्ज – पत्नी, मुलं, वयोवृद्ध पालकांना पोटगीचा हक्क.
मुस्लिम वैयक्तिक कायदा	महर (Mahr)	विवाहात दिलेली आर्थिक भेट; घटस्फोटानंतर महिलेसाठी बंधनकारक.
	इद्दत कालावधी	घटस्फोटानंतर महिलेला तीन महिन्यांच्या कालावधीपर्यंत पोटगी.
विशेष विवाह अधिनियम, 1954	कलम 36	अंतरिम पोटगी – घटस्फोट अर्ज प्रलंबित असताना पत्नीला मदत.
	कलम 37	कायमस्वरूपी पोटगी – घटस्फोटानंतर मासिक किंवा एकरकमी रक्कम.
ख्रिश्चन विवाह अधिनियम, 1869	कलम 36	अंतरिम पोटगी – घटस्फोट प्रक्रियेत पत्नीला तात्पुरती पोटगी.
	कलम 37	कायमस्वरूपी पोटगी – घटस्फोटानंतर दिले जाणारे आर्थिक सहाय्य.